2019 ЕЛДА ӘДӘБИ ТӘНКЫЙТЬ. Галимҗан Гыйльманов чыгышы
Агымдагы елның тәнкыйди фикерен юбилей мәкаләләреннән дә эзләргә тырышып карадым. Һәм берничә бик фәһемле язмага юлыктым. Алары да өлкән тәнкыйтьчеләр каләменнән төшкән.
Рифат ага Сверигинның “Богаулардан арыну” дип исемләнгән, өлкән язучыбыз Әхәт Гаффарга 70 яшь тулуга багышланган язма игътибарны шундук җәлеп итте (“К.У”, 1 сан). Әхәт ага иҗатына бу кадәр төпле анализ, бәя бирелгәне юк иде әле. Һәрхәлдә, миңа шулай тоела. Бу язма белән танышканда татар әдәбияты өчен, бу очракта Әхәт Гаффар иҗаты өчен горурлану хисләре кичерәсең. Укучы күңелендә бу матур хисне тудыру да, минемчә, әдәби тәнкыйтьнең бер бурычыдыр.
Иң элек автор Әхәт Гаффар иҗатын “Көнбатыш Европа әдәбияты үрнәкләреннән һич кайтышсыз булган” иҗат дип бәяли. Нигездә юбиляр әдипнең “Богау” дигән әсәренә таянып,, тәнкыйтьче аның иҗаты өчен хас булган төп үзенчәлекне билгеләүгә ирешә: “Символлар, күп мәгънәле метафоралар тарафдары Ә.Гаффарның, үз иҗат җимешенә аңлаешлы, шомлы исем куеп, укучы алдына чыгуы сискәндереп җибәрә – кешенең тәненә, кулына, аягына кигертелгән богаулар бик ачык, конкрет халәтендә күз алдына килә: гүя ул богаулар безнең үзебезне, һәкайсыбызны буып, чикләп, кысып тора – аларны тизрәк өзәсе, котыласы килә. – ди мәкалә авторы. Һәм дәвам итә: – Берәүләр аларны (ягъни, богауларны) киң социаль яссылыкта – тоталитар режимның халыкларны рәнҗетүе, интектерүе һәм шуңа каршы көрәш дип аңласа, икенчеләр эстетик җирлектә – элеккеге катып калган постулатлардан котылу кирәклеге дип уйласа, безнеңчә, язучы әлеге төшенчәгә тагын да тирәнрәк мәгънә сала: кешенең хөрлегенә, азатлыгына, үзенчә яшәвенә, тормышны аңлавына, олы Тәңре хөкеменнән башка һичнинди киртәләр булмаска тиеш дип саный, һәм шушы хакыйкать аның бөтен иҗаты белән раслана. Әхәт Гаффар иҗатын иңләгән яктылык гүзәллеге әнә шуннан килә дә инде”, – ди ул. Тәнкыйтьче Ә.Гаффар иҗатын татар прозасының соңгы казанышлары яссылыгана куеп карый, хәтта модернистик юнәлешләр белән дә янәшәлек эзли. Эрнст Хэмингуэй һәм Гоголь иҗатларындагы мотивларны, алымнарны табып сөенә һәм бу сөенечен укучы белән дә уртаклаша. Минемчә, Рифат аганың бу язмасы юбилей мәкаләсе кысалары белән генә чикләнеп калмыйча, чын тәнкыйди-аналитик хезмәт буларак каралырга, бәяләнергә хаклы.
Яңа фикерләр